Locatie Tante Riek

Je staat hier bij het monument van Tante Riek op het Mevrouw Kuipers - Rietbergplein. Dit standbeeld herdenkt het leven van een bijzondere vrouw uit Winterswijk, Heleen Kuipers Rietberg, beter bekend als Tante Riek. Zij richtte tijdens de Tweede Wereldoorlog de grootste Nederlandse verzetsorganisatie op, de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers, en hielp daarmee 300.000 mensen onderduiken. 

Heleen Rietberg werd in mei 1893 geboren als dochter van een graanhandelaar. Na de lagere school ging ze naar de hogereburgerschool, wat in die tijd bijzonder was voor meisjes. Na haar schooltijd werkte ze in het bedrijf van haar vader. Ze werd verliefd op Piet Kuipers, die haar mee wilde nemen naar Nederlands-Indië. Vader Rietberg kan zijn dochter niet missen en ze spreken af dat Piet niet naar Sumatra gaat maar partner wordt in de graanhandel van meneer Rietberg. Heleen en Piet trouwden, kregen vijf kinderen en woonden in de Willinkstraat. Heleen was actief in de kerk en richtte een lokale gereformeerde vrouwenvereniging op. Later werd ze lid van het hoofdbestuur van de landelijke vrouwenbond en leerde ze via deze organisatie door heel Nederland mensen kennen. Deze contacten zouden later nog heel belangrijk worden.

Heleen en Piet Kuipers doorzagen in de jaren 30 al de gevolgen van het nationaal socialisme in Duitsland. Als Nederland bezet wordt, nemen zij Joodse onderduikers in huis. In Winterswijk was in die tijd een kamp van de Nederlandse Arbeidsdienst, waar jonge mannen verplicht werden opgeleid om in Duitsland te werken. Veel jongens wilden dit niet en zochten een onderduikadres. Daarnaast kwamen er meer en meer Nederlanders die op de vlucht waren en een schuiladres zochten. Heleen voelde met hen mee en helpt hen een veilige plek te vinden. Ze gebruikt haar contacten uit de kerk om deze vluchtelingen verder te helpen. De kinderen in het gezin Rietberg hebben eerst niet door waarom het altijd zo druk is bij hen thuis. Hun moeder vertelt dat ze aan het vergaderen is. 

De ontmoeting met dominee Frits Slomp

Op een dag preekt de jonge predikant Frits Slomp in Winterswijk. Frits reisde onder een schuilnaam door Nederland om mensen op te roepen zich tegen de Duitse bezetting te verzetten. Piet en Heleen nodigen hem bij hen thuis uit en Heleen stelt voor een organisatie op te richten om onderduikers een veilige plek te bieden. Aangezien Frits al veel rondreisde was het zijn taak om overal lokale afdelingen te mobiliseren. Zo ontstond de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO).

De groei van de LO

Frits, die de bijnaam 'De Zwerver' kreeg, zorgde ervoor dat overal in Nederland onderduikadressen kwamen. In 1943 nam de vraag naar onderduikplekken toe toen de bezetter oud-militairen opriep krijgsgevangenen te worden. De LO kreeg het steeds drukker. Het eten is inmiddels op de bon en je mag alleen je bonnen persoonlijk ophalen. Voor onderduikers een onmogelijke zaak. Er komt een nieuwe tak binnen de LO. De LKP (landelijke knokploegen) gaat nu ook distributiekantoren overvallen om bonnen te kunnen bemachtigen.

Heleen en de LO
Heleen heeft de leiding van de LO en ze is er dag en nacht mee bezig. Het wringt aan alle kanten: de verplichtingen die een groot gezin met zich meebrengt tegenover haar plichtsbesef en alle ellende die ze om zich heen ziet. Stoppen is echter voor haar geen optie. De organisatie groeit en groeit. Geld wordt verkregen via een slimme constructie vanuit de Nederlandse Bank.

Verraden en ondergedoken

De Duitsers hebben de activiteiten vanuit de Willinkstraat steeds beter in het vizier. Naast alle werkzaamheden voor de LO, coördineert vader Piet het in veiligheid brengen van neergeschoten geallieerde piloten. Ze worden verraden door een infiltrant maar een bevriend politieagent weet hen op tijd te waarschuwen. Piet en Heleen brengen snel hun kinderen onder en vertrekken per trein naar Arnhem.  Ze duiken zelf onder maar degene waar ze onderduiken wil dat Piet en Heleen direct stoppen met hun verzetsactiviteiten. Voor mensen met zoveel plichtsbesef een onmogelijke taak. Heleen regelt valse persoonsbewijzen en dan gaat het helemaal mis. De koerier die de persoonsbewijzen komt brengen wordt gearresteerd en zo onder druk gezet dat hij vertelt naar wie hij op weg was.

Het Strafkamp

 In augustus 1944 worden Piet en Heleen Kuipers in de gevangenis gezet. Omdat vrouwen minder snel geëxecuteerd worden dan mannen neemt Heleen alle schuld op zich. Piet wordt vrijgesproken en duikt onder. Heleen wordt verhoord maar ze geeft niets prijs. Ze wordt overgeplaatst naar kamp Vught. Vanuit hier wordt ze naar concentratiekamp Ravensbrück gebracht waar ze ook weer een grote steun en toeverlaat wordt voor de andere vrouwen die hier gevangengenomen zijn. In december van 1944 wordt ze ziek en raakt ze in de ziekenbarak besmet met tyfus. Ze overlijdt op 51 jarige leeftijd.

In mei 1946 ontvangt Piet Kuipers van koningin Wilhelmina het verzetskruis dat postuum aan Heleen Kuipers is toegekend. Op vier mei 1955 komt zij weer naar Winterswijk om, namens haar dochter Koningin Juliana, het standbeeld te onthullen waar je nu bij staat. Je ziet een vrouw met naast zich een hert. Het opgejaagde hert staat symbool voor de vervolgden die door mevrouw Kuipers-Rietberg behoed werden voor deportatie. Het monument van Tante Riek is dan ook een eerbetoon aan Heleen Kuipers Rietberg en alle vrouwen die zich met ongekende moed hebben ingezet tijdens de Tweede Wereld Oorlog en daarmee het leven van velen hebben gered.

Nu weet je meer over Tante Riek, een bijzondere en moedige vrouw die zoveel mensen hielp en waarom ze hier herdacht wordt.